ROZWIĄZYWANIE PROBLEMU MANIPULACYJNEGO
Proces rozwiązywania problemu manipulacyjnego wykazuje strukturę dendrytową
1. Opis eksperymentu
a) Materiał i aparatura
W eksperymencie używa się specjalnej konstrukcji zwanej pompką Schultzego
b) Przebieg eksperymentu
OB otrzymuje instrukcje: Zadanie w tym eksperymencie polega na zbudowaniu z tych oto części (części leżą na stole przed OB) sprawnie funkcjonującego mechanizmu. Należy wykorzystać wszystkie części. Rozwiązanie jest tylko jedno. W trakcie pracy OB jest bardzo dokładnie obserwowana. Zapisuje się wszystkie czynności, jakie wykonuje i mierzy czas ich trwania. E musi dobrze znać pompkę, zasadę jej działania i nazwy części, aby potem móc wszystko sprawnie notować. Zachęca się OB do głośnego wypowiadania swoich uwag, hipotez, częściowych wniosków, założeń itp. Należy się liczyć z pewnymi trudnościami w tym zakresie, gdyż OB mogą mieć trudności z werbalizowaniem swych czynności, zwłaszcza ze znajomością terminologii technicznej i psychologicznej. Jeżeli jest to możliwe, dobrze jest zastosować kamerę i magnetowid.
2. Opracowanie wyników
Dane z obserwacji osoby badanej wykorzystuje się do narysowania grafu ilustrującego strukturę rozwiązywania tego problemu. Przykład takiego grafu znajduje się na rys. 41. Liniami ciągłymi oznacza się przejścia, jakich dokonuje OB, począwszy od punktu wyjścia, aż do ostatecznego rozwiązania. Kółka symbolizują poszczególne etapy myślenia. Linie przerywane oznaczają powrót do etapów wcześniejszych. Przy każdej linii należy zaznaczyć, ile razy OB przeszła dany odcinek. Na koniec czerwoną linią oznacza się ciąg symbolizujące prawidłowe, bezkolizyjne rozwiązanie zadania.
Przykładowy graf ilustrujący proces rozwiązywania problemu manipulacyjnego. Strzałki oznaczają kolejne manipulacje OB, np. przyporządkowanie tłoka do cylindra lub odwrotnie.
Zgodnie z założeniem, otrzymany graf powinien dać obraz wielokrotnie rozgałęzionej struktury, z wieloma powrotami i cyklami zamkniętymi. Będzie można obserwować iloma bezpłodnymi przejściami i etapami okupiony jest końcowy sukces. Na tej podstawie lepiej można zrozumieć, co znaczy „rozwiązywanie problemów” – wszak w sytuacjach nie-problemowych posuwamy się do przodu po linii prostej. Proces rozwiązywania problemów polega natomiast na wielokrotnym wypróbowywaniu nieskutecznych sposobów, po to tylko, aby w końcu trafić na owocny kierunek poszukiwań.
Otrzymany graf powinien też pozwolić odpowiedzieć na pytanie, czy OB stosowała metodę prób i błędów, a więc przechodziła od jednej możliwości do drugiej bez żadnego planu, czy założyła sobie jakiś plan systematycznego poszukiwania wszystkich możliwości (jaki to plan?), oraz czy zmieniła postępowanie z upływem czasu.
3. Omówienie wyników
Fakt, iż struktura rozwiązywania problemów jest dendrytowa, a nie liniowa, można wytłumaczyć dywergencyjnym charakterem procesu myślenia. Myślenie jest ty, procesem psychicznym, który najpełniej określa charakter prób podejmowanych w trakcie rozwiązywania problemu. Dywergencyjność procesu myślenia oznacza, że poszczególne myśli przebiegają w wielu kierunkach. Myślenie ze swej istoty nie jest procesem sekwencyjnym, gdyż stanowi coś w rodzaju działania zastępczego, tj. działania na symbolach, pojęciach i wyobrażeniach, a nie na realnych przedmiotach. Myślenie jest ciągłym eksperymentowaniem bez ryzyka popełnienia błędnego czynu – oczywiście dopóki nie zacznie się wprowadzać myśli w czyn. Wydaje się więc rzeczą oczywistą, że pełniąc taką właśnie funkcję działania zastępczego, myślenie ma tendencję do rozbiegania się w rozmaite strony, co rzeczywiście ma zbawienny wpływ na rozwiązywanie problemów.
4. Znaczenie praktyczne
Wyniki tego typu badań mogą być wykorzystane w procesie dydaktycznym w szkołach technicznych, gdy realizuje się postulat rozwijania samodzielnego myślenia.
